بهترین خیرات برای اموات و نکات مهم آن

بر اساس روایات و سخن بزرگان دینی پنجشنبه و جمعه های هر هفته فرصت مناسبی است تا یادی از اموات کنیم و بهترین خیرات برای اموات را داشته باشیم. یادی که در طول هفته می تواند با خواندن یک سوره از قرآن کریم، به جا آوردن دو رکعت نماز و … ادا شود. البته وقتی هر وقت صحبت از خیرات برای اموات می شود ذهن ها به سمت اغذیه می رود، اما طبق آنچه بیان و تاکید شده است بهترین خیرات برای اموات خواندن نماز، گرفتن روزه و خواندن قرآن است.

مرحوم «علاّمه مجلسی» در این باره می فرماید: «مخصوصاً دعا کردن برای آنان در نماز شب و بعد از نمازهای فریضه و در مکان های زیارتی خوب است و برای پدر و مادر باید بیشتر دعا کرد و اعمال خیر برای آنان بجا آورد.» البته عمده خیرات برای پدر و مادر، ادای قرض آنان و ادای حقوق خدا و خلق از جانب آنان است. (۱) در روایتی آمده است که رسول خدا (ص) فرمودند: «برای مردگان خود هدیه بفرستید! گفتند: هدیه برای آنان چیست؟ فرمود: صدقه و دعا.»(۲) همچنین فرمودند: «ارواح مؤمنان هر جمعه، به آسمان دنیا در برابر خانه ها و منزل های خود می آیند و با صدای غمناکی ندا می دهند که ای خانواده ما، ای فرزندان ما و ای پدر و مادر و خویشان ما! به ما مهربانی کنید; از اموالی که در دست ما بود (و اکنون در اختیار شماست) با دادن درهمی و قرص نانی و جامه ای نسبت به ما ترحّم آورید، که خداوند شما را از جامه بهشت بپوشاند!» رسول خدا (ص) که این جملات را فرمودند گریستند و صحابه نیز همراه او گریه کرد…. (۳)

همچنین آن حضرت فرمودند: هر صدقه ای که برای میّت داده می شود، فرشته ای آن را به مانند طبقی از نور می گیرد و به کنار قبر می آورد و می گوید: «اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا اَهْلَ الْقُبُورِ» این هدیه را خانواده شما برای شما فرستاده اند. آنگاه آن میّت این هدیه را تحویل می گیرد و وارد قبرش می کند که همین سبب فراخی قبرش (و آسایش و آسودگی او) می گردد. (۴)

مرحوم علاّمه مجلسی می فرماید: «در حدیث صحیحی آمده است که امام صادق (ع) در هر شب برای فرزند خود و در هر روز، برای پدر و مادر خود، دو رکعت نماز می خواندند (و به روح آنان هدیه می کردند) در رکعت اوّل سوره «انّا انزلناه» و در رکعت دوم سوره «کوثر» را می خواندند». (۵)

امام صادق (علیه السلام) فرمود: ثواب اعمال خیر، برای کسی که برای مردگان انجام می دهد، برای او و برای آن مرده، هر دو نوشته می شود. (۶)

بهترین خیرات برای اموات چیست؟

بهترین خیرات، ادای دین و حقوق واجب متوفی است

هرآنچه از این دنیای مادی برای اموات احسان و خیرات شود، مردگان متوجه می شوند، به همین دلیل بهترین چیزی که برای اموات توصیه شده، نماز خواندن است و اینکه اگر نماز قضا یا روزه قضا بر گردن داشتند به جای آنها بگیریم و اگر احتمال می دهیم که حقی واجب مانند خمس، زکات و … دارند آن را ادا کنیم. البته در این بین اطعام دادن به فقرا، دستگیری از دیگران بسیار توصیه شده است و اگر از ثلث اموال میت باقی مانده، آن ثلث را برای امور عام‌المنفعه و خیریه خرج کنیم.

برای اینکه یقین پیدا کنیم، آیا برکت این خیرات به آن مرحوم رسیده است یا نه، ابتدا باید به درون خود رجوع کنیم، که با این عمل خودمان به آرامش رسیده‌ایم؟ وقتی این آرامش در خود شخص ایجاد شد، قطعا بدانید که این آرامش برای خود میت نیز هست.

هرکسی که می میرد ثلث اموالش در اختیار خودش است. گاهی اوقات حقوق واجبی بر گردن آن متوفی وجود دارد که باید برای آن عمل واجب نیت کرد، مثلا اگر نماز قضا یا روزه قضا بر گردن دارد باید به همان نیت نماز و روزه قضا، آن واجب را ادا کرد، اما برخی اوقات این خیرات صدقه جاریه است که قطعا برای امواتش می رسد. البته در خیرات برای اموات باید توجه داشته باشیم که در وهله اول حقوق واجب بر گردن متوفی را انجام دهیم و سپس صدقات جاریه و احسان مستحبی را ادا کنیم.

انتخاب روز و ایام برای ادای دین یا خیرات برای اموات بسیار تاثیرگذار است، همانگونه که بیان شده، نسبت به پنجشنبه (شب های جمعه) و جمعه ها برای خیرات کردند تاکید ویژه شده است، اما برای حقوق واجب این انتخاب روز و شب تعیین نشده و هر روزی که شد می توانند ادا کنند.

بهترین خیرات برای اموات از نگاه قرآن کریم

درباره بهترین خیرات برای اموات، قرآن کریم به طور مستقیم و صریح صحبت نمی کند، اما این مسلّم است که دعا برای اموات و نیاکان و نیز فرهنگ تجلیل و به نیکی یاد کردن از مؤمنان خفته در خاک، مورد تأیید قرآن است. برخی از آیات در این زمینه چنین است.

«یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ»؛ (۷) و در آن روز انسان را از تمام کارهایی که از پیش یا پس فرستاده آگاه میکنند. واژه «أَخَّرَ» براساس یکی از تفسیرها، کارهای خوب یا بدی است که پس از مرگ انسان از طریق بازماندگان عاید انسان می‌شود، یا سنت‌های خوب و بدی است که انسان به یادگار گذاشته و مردم با عمل کردن به آنها هر ثواب و یا عقابی را که کسب می‌کنند، برای بنیان‌گذارش نیز ثبت خواهد شد.

«رَبَّنَا اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِساب»؛ (۸) پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز که حساب برپا میشود، بیامرز. حضرت ابراهیم (ع) در این آیه از خداوند برای سه گروه طلب مغفرت کرده است. یک: برای خویش. دو: برای پدر و مادرش. (۹) و سومین دسته‌ای که حضرت ابراهیم برای آنان دعا می‌کند، مؤمنان هستند.

«وَ الَّذینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمانِ»؛ (۱۰) کسانی که از پس ایشان آمده‌اند، می‌گویند ای پروردگار ما، ما و برادران ما را که پیش از ما ایمان آورده‌اند بیامرز. آیندگان از درگاه خداوند برای گذشتگان آمرزش می‌طلبند، و خدای سبحان دعای برادر را در حق برادر مؤمنش می‌پذیرد.

۱. زاد المعاد، صفحه ۵۷۳.

۲. مستدرک الوسائل، جلد ۲، صفحه ۴۸۴، حدیث ۲۳.

۳. همان مدرک، حدیث ۲۴.

۴. همان مدرک، صفحه ۱۱۴، حدیث ۱۱.

۵. زاد المعاد، صفحه ۵۷۳.

۶. همان مدرک، صفحه ۵۷۴. منبع مفاتیح نوین، حضرت آیت الله مکارم شیرازی.

۷. قیامت، ۱۳

۸. ابراهیم، ۴۱

۹. منظور حضرت ابراهیم (ع) از این دعا، پدر حقیقی خودش یعنی (تارخ) بود که مؤمن از دنیا رفت؛ به دلیل آن‌که کلمه «والد و والده» برای پدر و مادر واقعی انسان به کار می‌رود، چنان‌که در این آیه است؛ چون حضرت ابراهیم این دعا را در اواخر عمر خود کرده، و در اوایل عمر خود از عمویش آزر که بت‌پرست بود بیزاری جست. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۲، ص ۷۸، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ ق.

۱۰. حشر، ۱۰.