خواب آرام موهبتی الهی
چکیده
قطعاً خواب آرام موهبتی الهی است و یکی از آرزوهای هر انسانی داشتن یک خواب آرام، راحت و عمیق شبانه است که خستگی روزهای پرتلاطم را از بین می‌برد و زمینه کار و فعالیت و رشد وتعالی را فراهم میکند.
خواب فعالیتی نیست که به انتخاب و سلیقه ما باشد بلکه طبیعت، خواب را بر ما تحمیل میکند، حتی اگر پلک نداشتیم باز هم به خواب می‌رفتیم.
غالبا انسان توان بی‌خوابی‌های مکرر را ندارد و چنان دچار مشکل خواهد شد که ممکن است او را از پای در آورد.
قطعاً بدون خواب خُلق ما تنگ و افسرده میشود و روابط اجتماعی مان آسیب می‌بیند و سلامتی‌مان دچار اختلال می شود. خواب آرام و راحت برای زنده ماندن مهمتر از غذاست با این حال خواب، یک‌سوم زندگی ما را به خود اختصاص می‌دهد.
اغلب ما، هنگام مردن بیشتر از ۲۵ سال از زندگی خود را در سرزمین خواب و رویا به سر برده ایم. بنابراین آدمی هر قدر درجهت این مهم تلاش کند ارزش دارد ، زیرا خواب آرام موهبتی الهی است و تاثیر بسزایی در آرامش ما در بیداری دارد.
مقدمه
انسان با خوابیدن به گونه‌ای آرامش می‌یابد ، که از راه‌های دیگر به دست نمی‌آید. امنیت همان‌طوری که از طریق قوه دافعه در برابر تهدیدهای بیرونی تامین میشود، از طریق خواب در برابر تهدیدهای بدنی نیز تامین میشود. خداوند با اشاره به آرامش روحی مجاهدان در جنگ بدر با خوابی سبک، به این حقیقت اشاره کرده و فرموده است:
اذ یغشیکم النعاس امنه منه؛ یاد کنید هنگامی را که به سبب امنیت و آرامشی که از سوی خدا یافتید ، خواب سبکی را به همه شما مسلط کرد. انفال، ۱۱
از نظر قرآن، حقیقت خواب، گرفتن تمام روان و نفس آدمی از سوی خداوند و یا کارگزاران او از فرشتگان است. در این زمان هر چند که نوعی ارتباط لطیف میان روان بدن هنوز وجود دارد، ولی روان و نفس آدمی از تن خارج شده است. اگر این ارتباط به تمام و کمال از بدن قطع شود، به آن مرگ می‌گویند؛ و اگر همچنان باقی باشد، از آن به خواب یاد میشود.
از نظر قرآن، خواب انسان در هر مرتبه، با توفی و مرگ همراه است.
انعام، آیه ۶۰
اصطلاح «توفی» از واژه وفا نه فوت، به معنای قبض کامل شیء است.
در اینجا منظور، قبض روان و نفس است .
(مجمع البیان، ج ۷-۸، ص ۷۸۰-۷۸۱)
کاربرد این کلمه در خوابیدن، ناظر به شباهت خواب با مرگ است. از این رو خواب را برادر مرگ: النوم اخ الموت، گفته‌اند.
از آنجا که توفی و گرفتن روان و نفس آدمی در هنگام خواب با خدا و کارگزاران اوست، بیداری از خواب نیز به مشیت و اراده اوست. پس خداوند، بیدار کننده آدمی از خواب است؛ چنانکه به خواب بردن انسان نیز با اوست. به سخن دیگر، خواب هر چند به یک معنا ارادی است، ولی اگر دقت شود، حقیقت خواب این معنا را به ما می‌فهماند که مشیت و اراده الهی نقش اساسی در تحقق دو امر متضاد خواب و بیداری دارد، یعنی خداوند مرگ و حیات را آفریده است .
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ. ملک ،۲
او كه مرگ و حيات را آفريد تا شما را بيازمايد كه كداميك از شما كار بهترى انجام مى‌دهيد و اوست عزّتمند و آمرزنده.
خداوند متعال خواب و بیداری انسان را در اختیار دارد. قران می‌فرماید: و هو الذی یتوفاکم بالیل… ثم یبعثکم فیه؛ و او کسی است که شما را در شب توفی میکند… و سپس شما را بر می‌انگیزد. انعام ، ۶۰
از نظر قرآن بازگشت نفس و روان به بدن، هنگام بیداری از خواب انجام میشود؛ یعنی هنگام خواب، به دست خداوند، روح آدمی از بدن بیرون می‌رود و خداوند آن را دوباره هنگام بیداری، به بدن باز می‌گرداند.
قران می‌فرماید: الله یتوفی الانفس… والتی لم تمت فی منامها… ویرسل الاخری الی اجل مسمی. زمر، ۳۹
خداوند روان‌ها را به تمام و کامل می‌گیرد… و آن که در هنگام خواب نمرده… و آن دیگری را می‌فرستد تا زمان اجل مشخص و معین در بدن بماند .
خداوند خواب را موجب سبات و آرامش ما قرار داده است ، آنجا که می‌فرماید :
وهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ سُباتاً وَ جَعَلَ النَّهارَ نُشُوراً .۴۷ ، فرقان
و او كسى است كه شب را براى شما پوشش و خواب را آرام بخش گردانيد و روز را زمان برخاستن (و تلاش) شما قرار داد.
خالق یکتا در راستای داشتن خوابی راحت که موجب سبات و آرامش انسان شده ، و نقش عمده‌ای در تنظیم روح و روان انسان دارد، رهنمودهایی را برای انسان بیان کرده است .
بر این مبنا در این مقاله به طور مختصر ، برخی راهکارهای دینی از منظر قران کریم و روایات، طب سنتی و مدرن برای خواب آرام را برمی‌شمریم و نیز عوامل موثر در ایجاد کابوس و دلایل مکرر خواب‌های آشفته و نشانه‌ها و عوارض آن را از دیدگاه روایات و طب اسلامی- سنتی مختصرا بیان می‌کنیم.
بدین‌گونه آرامش در خواب و طبعا داشتن روحیه‌ای با نشاط، زمینه را برای داشتن حیات طیب برای انسان به ارمغان می‌آورد .
نقش حیاتی خواب آرام
خواب آرام از نقش حیاتی ویژه‌ای برخوردار است . زمانی تصور بر اين بود كه وقتي آدم‌ها می‌خوابند، مغزشان از کار می‌افتد! يا اینکه بعد از خوابیدن، مغز آدم هم به خواب فرو می‌رود.
اما ماجرا به این شکل نیست. دانشمندان فعالیت‌های زیادی کرده‌اند و مشخص شده رابطه مغز و خواب به این شکل نیست.
در واقع در زمان خواب، بخش‌هایی از مغز به خواب می‌رود، اما قسمت عمده‌ای از این ارگان بیدار است و حتی فعالیتش نسبت به زمانی که بیدار است افزایش پیدا میکند.
در گذشته بسیاری از دانشمندان فکر می‌کردند که خواب یک زمان اضافه است و آدم‌ها با خوابیدن نه تنها چیزی به دست نمی‌آورند بلكه زمان را هم بطور کل از دست می‌دهند.
ما هم ممکن است بارها به خودمان گفته باشیم کاش خواب نبودم و می‌توانستم در این ۸ یا ۹ ساعت که برای خواب وقت گذاشتم، بیدار باشم و به کارهام برسم!
اما بهتر است نگاهمان را نسبت به اینکه خواب یک فرایند اضافی است ، کاملا عوض کنیم.
در حال حاضر دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که خواب نه تنها اضافی نیست بلکه حیاتی، واجب و ضروری است.
برای داشتن خواب آرام راهکارهایی نیز ذکر شده است که در ذیل به آن اشاره می‌کنیم .
راهکارهایی برای خواب آرام
راهکارهایی برای خواب ارام در علم پزشکی نوین و در طب سنتی – اسلامی و در متون دینی بیان شده است ،برخی از ان عبارتند از:
۱- کارها و فعالیت های روزانه خود را تا چند ساعت قبل از خواب به پایان برسانید و هنگام خوابیدن همه آنها را فراموش کنید.
۲- پیش از آنکه زمان خوابتان فرا برسد سعی کنید به اموری بپردازید که ذهنتان را آرام کند و از مسائل و مشکلات روزانه فارغ سازد.
۳- سعی کنید یک تا دو ساعت قبل از خواب از ورزش های سبک و ملایم مانند پیاده روی استفاده کنید.
۴- حتما ساعت مشخصی را برای خوابیدن خود معین نمایید.
۵- از خوابیدن‌های طولانی و چرت زدن‌های گاه و بیگاه در بین روز خودداری کنید.
۶- روزانه حداقّل بیست دقیقه ورزش نمایید. زیرا ورزش کردن موجب آرامش اعصابتان شده و باعث میشود خواب راحت و احساس بهتری داشته باشید.
۸- از پرداختن به بحث و جدل و مشغول شدن به امور ناراحت کننده در ساعات نزدیک به زمان خوابتان به کلی پرهیز نمایید.
۸- حداقّل دو ساعت قبل از خوابیدن از کشیدن سیگار پرهیز کنید.
۹- اگر قبل از خواب کتاب می‌خوانید حتما به مطالعه کتابهایی بپردازید که نیاز به تجزیه و تحلیل نداشته باشد و ذهن شما را مشغول و درگیر نسازد.
۱۰- هنگام خواب حتما محیط خانه را کاملا ساکت و آرام کنید و تلفن منزل و همراه خویش را خاموش نمایید.
۱۱- قبل از خوابیدن از تماشای فیلم‌هایی که موجب ایجاد استرس و نگرانی و تشویش در شما می‌گردند،خودداری نمایید.
۱۲- تختخواب یا تشکی که برای خواب و استراحت استفاده می نمایید ، باید نرم و راحت باشد.تختخواب سرو صدا ایجاد نکند و خیلی کوچک و باریک نباشد و تشک گود و فرو رفته و سخت و آزار دهنده نباشد.
ملحفه ها و پتوها از جنس خشن و زبر و یا بیش از حد کلفت و سنگین و یا نازک و سبک نباشند.
۱۳- از خوردن نوشیدن قهوه و یا سایر نوشیدنیهای گرم و شیرین کافئین دار خودداری شود .
۱۴- خوردن یک عدد سیب و یا یک فنجان چای بابونه قبل از خواب میتواند بسیار آرام‌بخش، مفید و موثر باشد.
۱۵- از بالش مناسبی برای خوابیدن استفاده نمایید که متناسب با نیاز شما نرم یا سفت باشد.
۱۶- استراحت در اتاق کاملا تاریک آرام بخش تر است و سیستم عصبی شما میتواند بیشتر و بهتر استراحت نماید اما اگر عادت دارید تا از چراغ خواب استفاده نمایید حتما از چراغ خوابی با نور ملایم استفاده کنید.
۱۷- برای داشتن خواب آرام و راحت ، از مصرف غذا های سنگین و چرب و پر نمک در وعده غذایی شام خودداری نمایید.
۱۸ – مصرف ویتامین های گروه B به داشتن خواب آرام و راحت و عمیق کمک میکند.این ویتامین ها به طور طبیعی در جوانه گندم، موز، تخمه آفتابگردان موجود است. همچنین مصرف قرص های ویتامین B1 بسیار مفید و کمک کننده است.
۱۹- استفاده از سبزیجاتی مانند کاهو و اسفناج و کلم و….در وعده غذایی شام، برای داشتن خواب آرام و راحت شبانه بسیار مفید است.
۲۰- گنجاندن موادغذایی ای که حاوی کلسیم و پروتئین هستند در وعده غذایی شام توصیه میشود.(۱)
حال سوالی مطرح میشود که ، چرا کابوس و خواب‌های آشفته می بینم و برای رفع آن چه کنیم؟
کابوس دیدن نشان دهنده ی وضعیت روانی افراد است. اما دلیل تکرار شدن بعضی از کابوس ها چیست؟ چطور می شود از شر این کابوس ها راحت شد؟
تقریبا همه انسانها کابوس می بینند اما خیلی زود آن را فراموش می کنند. اما برخی افراد بطور مداوم کابوس می‌بینند که می تواند منجر به افزایش اضطراب و افسردگی آنها شود. در حقیقت افرادی که با کابوس‌های مزمن سر و کار دارند باید راه هایی برای درمان علائم پیدا کنند.
برای ایجاد خواب آرام و ندیدن کابوس و خواب‌های آشفته عواملی موثر است که برخی از آن را برمی‌شمریم:
عوامل موثر در ایجاد کابوس
عوامل موثر در ایجاد کابوس، بعضا عبارت است از :
۱– داروها
برخی داروها مانند داروهای ضد افسردگی، داروهای فشار خون، مسدود کننده های بتا و داروهایی که برای درمان پارکینسون یا کمک به ترک سیگار استفاده می شوند می توانند باعث خواب های آشفته و کابوس شوند.
۲- الکل و مواد مخدر
الکل و مواد مخدر به علت به هم ریختگی در چرخه ی خواب سبب خواب منقطع می شوند. مصرف زیاد الکل به ویژه پیش از خواب و مصرف ماری جوآنا در چرخه ی خواب مشکل ایجاد کرده و باعث کاهش مدت خواب REM و دیدن رؤیاهای عجیب و غریب می شوند.
۳- بیماری های تحلیل برنده ی سیستم عصبی
بیماری های تحلیل برنده ی سیستم عصبی مانند بیماری پارکینسون و برخی انواع زوال عقل نیز می توانند با کابوس دیدن همراه باشند.
۴- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
دیدن کابوس ها بعد از یک حادثه، جراحت، آسیب جسمی یا سو استفاده های جنسی و یا دیگر رویدادهای آسیب زا رایج هستند. کابوس ها در افرادی شایع هستند که اختلال استرس پس از حادثه دارند.
۵- اختلالات خواب
برخی اختلالات خواب ممکن است با رؤیاهای بد یا کابوس همراه باشند.
بی خوابی می تواند باعث افزایش دیدن رؤیاهای پریشان و استرس زا شود.
آپنه ی خواب انسدادی نیز به علت مختل سازی خواب، سبب دیدن کابوس خواهد شد.
خواب تازش نوع دیگری از اختلالات خواب است که به علت تغییرات مخرب در چرخه ی خواب و بیداری و القای خستگی شدید در طول روز سبب دیدن کابوس خواهد شد.
سندرم پای بی قرار نیز نوعی اختلال خواب عصبی است،که سبب دیدن کابوس خواهد شد.
۶- کمبود خواب
تغییر در برنامه زندگی باعث خواب نامنظم، تداخل و کاهش زمان خواب می شود که افزایش ریسک کابوس را به همراه دارد.
۷- اختلالات دیگر
افسردگی و اختلالات روانی دیگر ممکن است با کابوس مرتبط باشند. کابوس ها می توانند همراه با برخی بیماری ها مانند بیماری های قلبی یا سرطان رخ دهد.
اگر موارد زیر را تجربه کنید کابوس ها به عنوان اختلال در نظر گرفته می شود(۲)
دلیل کابوس های مکرر
برخی از دلائل کابوس‌های مکرر عبارت است از :
۱- پریشانی و یا اختلال در طول روز، مانند اضطراب یا ترس مداوم
۲- اضطراب برای خوابیدن به دلیل ترس از دیدن کابوس دیگر
۳-مشکلات در تمرکز و یا فکر کردن به کابوس در طول روز
۴-خواب آلودگی روزانه، خستگی و نداشتن انرژی کافی
۵- مشکلات در کار یا مدرسه یا در موقعیت های اجتماعی
۶- مشکلات رفتاری مربوط به خواب و یا ترس از تاریکی
نشانه های کابوس
برخی نشانه‌های کابوس بدین قرار است که ، اغلب در نیمه دوم شب کابوس مشاهده می شود . خواب‌های آشفتهج به ندرت و بارها حتی چندین بار در طول شب رخ می دهند.
اگرچه کوتاه هستند؛ اما باعث بیدار شدن شما می شوند و بازگشت به خواب را دشوار می سازد.
کابوس در خواب واقعی به نظر می رسد و بسیار ناراحت کننده و آزار دهنده است.
کابوس‌ها معمولا تهدیدی برای ایمنی و زنده ماندن هستند، اما میتواند به موضوعات نگران کننده دیگر ارتباط داشته باشد.
هنگام مشاهده‌ی کابوس، ترس، اضطراب، عصبانیت، غم یا تنفر را در خواب احساس می کنید.
شخص عرق کرده و ضربان قلبش تند شده است.
علت کابوس در طب سنتی
اطباء علت کابوس در طب سنتی را بدین‌گونه بیان می‌کنند که ، اخلاط (سودا، صفرا، بلغم و خون) بعد از غذا خوردن در بدن ما شکل می‌گیرند . خوردن غذای زیاد یا مصرف غذای سنگین در هنگام شب و قبل از خواب سبب می شود گازها و بخارات حاصله از غذا غلیظ شوند و به سمت مغز حرکت کنند. رسیدن بخارات و گازهای اخلاط غلیظ به مغز مسبب کابوس شبانه هستند.
سرد شدن ناگهانی سر نزدیک زمان خواب نیز یکی از علت های کابوس و بختک است. گاهی اوقات فرد احساس می کند که سرش دچار یخ زدگی و جمع شدگی شده است. در واقع سردی باعث انقباض مغز، انقباض مجاری اعصاب و ایجاد حالت کابوس می شود به طوری که مسیرهای عصبی به کندی در آن ایجاد می شود.(۳)
درمان کابوس در روایات و آیات
در درمان کابوس در روایات و آیات آمده است:
۱- تلاوت آیه سخره:
به آیات ۵۴ تا ۵۶ سورۀ اعراف “آیات سخره” گفته میشود ، که عبارتند از:
انّ ربّکم الله الذی خلق السّموات و الارض فی ستّة ایّام ثمّ استوی علی العرش یغشی اللّیل النّهار یطلبه حثیثاً والشّمس والقمر والنّجوم مسخّرات بامره الا له الخلق والامر تبارک الله ربّ العالمین ادعوا ربّکم تضرّعاً و خفیة انّه لایحبّ المعتدین * و لاتفسدوا فی الارض بعد اصلاحها و ادعوه خوفاً و طمعاً انّ رحمة الله قریب من المحسنین”.
به یقین پروردگار شما خداست که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر تخت (فرمانروایی و تدبیر امور آفرینش) چیره و مسلط شد، شب را در حالی که همواره با شتاب روز را می‌جوید بر روز می‌پوشاند، و خورشید و ماه و ستارگان را که مُسخّر فرمان اویند ،پدید آورد.
آگاه باشید که آفریدن و فرمان [نافذ نسبت به همه موجودات] مخصوص اوست همیشه سودمند و بابرکت است، پروردگار عالمیان .
پروردگارتان را از روی فروتنی و زاری و مخفیانه بخوانید ، یقیناً خدا متجاوزان را دوست ندارد..
و در زمین پس از اصلاح آن ، فساد مکنید، و خدا را از روی بیم و امید بخوانید، که یقیناً رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.
در مورد آثار قرائت این آیات، مطالب زیادی در روایات آمده است:
از جمله اینکه قرائت این آیات ، هفتاد بار، موجب رفع شرّ شیطان‌های جنّی و انسی میشود. (.آیه سخره)
۲- تلاوت آیه نجوی :
در روایتی امام صادق علیه السلام فرمودند:
هرگاه کسی خوابی پریشان و ناخوشایند دید و از خواب بیدار شد پهلو به پهلو شود و این آیه را بخواند:«إِنَّمَا النَّجْوَی مِنَ الشَّیْطَانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَلَیْسَ بِضَارِّهِمْ شَیْئًا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَعَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُۆْمِنُونَ:چنان نجوایی صرفاً از القائات شیطان است تا کسانی را که ایمان آورده اند دلتنگ گرداند ولی جز به فرمان خدا هیچ آسیبی نمی رسد، توکل کننده به خدا از گزند شیطان مصون است. مجادله، ۱
ایشان پس از توصیه به قرائت این شریفه، می فرمایند:
در آن هنگام، بگویید «عاذت به ملائکة الله المقربون وانبیائه المرسلون وعباده الصالحون ومن شرما رایت ومن شر الشیطان الرجیم:به آنچه فرشتگان مقرب الهی و پیامبران مرسل شایسته خدا پناه برده اند، پناه می برم از شر خوابی که دیده ام و از شر شیطان رجیم»
( الکافی، جلد ۸، ص ۱۴۲).
۳- تلاوت حوقله:
ذکر لا حول ولا قوه الا بالله که به ذکر حوقله معروف است، قبل از خواب وارد شده است.
۴- تلاوت آیه الکرسی
۵- پرداخت صدقه
۶- رد مظالم نیز برای دفع کابوس مفید است .
۷- نسخه درمانی کابوس به نقل از آیت الله بهجت ره نقل شده است که: از آن بزرگوار سوال میشود که : برای خواب‌های بد و کابوس چه مرقوم می‌فرمایید؟
ایشان در پاسخ فرمودند :
سوره‌های که با «قل» شروع میشود در وقت خواب بخواند و علاوه بر آن دعایی که در جنات‌الخلود نقل کرده‌اند، که اولش این است:
«سبحان الله ذی الشأن دائم السلطان…» را بخواند.
متن دعایی که توصیه شده است، این دعاست:
سُبْحانَ الله‌ِ ذِی الشأنِ، دائِمِ السلْطانِ، عَظیمِ الْبُرهانِ، کل یوْمٍ هُوَ فی شَأْنٍ، یا مُشْبِعَ البُطُونِ الْجائِعَةِ، وَ یا کاسِی الْجُنُوبِ الْعارِیةِ، یا مُسَکنَ الْعُرُوقِ الضارِبَةِ، وَ یا مُنَومَ الْعُیونِ الساهِرَةِ، سَکنْ عُرُوقِی الضارِبَةِ وَ أَذنْ [ائْذَنْ] لِعَینی نَوْما عاجِلاً.
پاک و منزه است خداوند صاحب شأن و عظمت که سلطنتش دائمی، و دارای دلیل روشن و بزرگ است، هم او که هر لحظه در کاری است. ای سیرکننده‌ی شکم‌های گرسنه، و ای پوشاننده‌ی بدن‌های عریان، ای آرام‌کننده‌ی رگ‌های تپنده، و ای به خواب برنده‌ی چشم‌های بیدار، رگ‌های تپنده مرا آرام کن، و سریعاً خواب را همدم چشمم نما.(دعا و اذکار قبل از خواب)
نتیجه گیری
خواب آرام نعمتی الهی است که توجه به آن نقش به سزایی در حیات مادی و معنوی و رستگاری انسان دارند .
برای داشتن خواب آرام و راحت، باید بیداری خود رو کنترل کنیم یعنی رابطه ی خواب و بیداری را که کاملا بهم وابسته هستند با دستورات دینی و توجه به علوم روان‌شناختی مدیریت کنیم.
هر قدر عوامل بیرونی ودرونی را در بیداری کنترل کنیم قطعا خوابی با آرامش خواهیم داشت.
عوامل موثر در خواب آرام را برشمردیم و نیز به ریشه‌ها و علل کابوس و درمان آن اشاره کردیم .
با توجه به آیات و روایات مذکور ، عوامل معنوی مانند نماز و دعا و استغاثه را در داشتن خواب آرام برشمردیم .
آرامش یعنی
قایق زندگیتان را
دست کسی بسپارید که
صاحب ساحل آرامش است…
الابذکرالله تطمئن القلوب
منابع:
(۱) Fa.parsiteb.com
(۲)Chetor.com
(۳) namnak.com
گرد آورنده : طیبه اشرفی
